Lubuskie Forum Zwiadowcy-Historii

arci

Większość linii fortyfikacyjnych okresu II wojny światowej znajdujących się na terenie Polski, takich jak Obszar Warowny Śląsk, MRU, Linia Odry, PozycjaOlsztyneckai inne znanych jest w zasadzie tylko miłośnikom historii i fortyfikacji. Co innego Wał Pomorski. Ze względu na propagandę PRL-u jest wśród „zwykłych" łudzi najbardziej znaną linią umocnień w Pol-sce.W wielu filmach dokumentalnych i fabularnych jest mowa o tych niemieckich fortyfikacjach, a głównie o ich bohaterskim zdobywaniu przez l. Armię Wojska Polskiego oraz Armię Radziecką. Podobnie rzecz wygląda w literaturze. Przy tym autorzy piszący o Wale Pomorskim najczęściej ograniczają się do opisu przełamania i zdobycia tych umocnień, nie wgłębiając się w zagadnienia czysto fortyfikacyjno-strategiczne.
Jako pierwszy poważnie podszedł do tematu Antoni Jasiński w wydanej w 1958 roku książce „Przełamanie Wału Pomorskiego". Oczywiście nie jest ona wolna od propagandy, w tamtych latach piętnującej każdy krok historyków, jednak pojawia się tutaj pierwsza próba analizy żelbetowych obiektów wroga. Co prawda z ponad 300 km umocnień dla autora istotny jest tylko kil-kukilometrowy odcinek w okolicach jezior Zdbiczno i Dobre. Schrony bojowe w tym rejonie zostały naniesione na mapę, a także dokonano próby rekonstrukcji 6 rodzajów z wykazanych obiektów.
Kolejne opracowanie to dość ogólny opis fragmentu umocnień wybudowanych wzdłuż Noteci od miejscowości Santokdo Starych Bielić.* Pierwszym szczegółowym opracowaniem była wydana przez PTTK w Pile broszurka zawierająca w miarę dokładne plany kilkudziesięciu obiektów fortyfikacyjnych, w tym nie przedstawianych wcześniej grup warownych „ Cegielnia" w Wałczu i „Strzaliny" koło Tuczna2.
Przełomową pracą na temat Wału Pomorskiego stała się wydana w 1997 roku książka autorstwa Bogusława Perzyka i Janusza Miniewicza3. Zamieszczono w niej ponad sto rysunków obiektów z 20 pododcin-ków. Jak na razie jest to naj rzetelniejsza opublikowana praca o tej linii obronnej. Jednak mimo tak solidnego potraktowania tematu niektóre, być może mniej reprezentatywne odcinki umocnień, zostały pominięte.
Jednym z takich mniej znanych fragmentów umocnień Wału Pomorskiego są fortyfikacje w rejonie miejscowości Zwierzyn nad Notecią. Opisując je autor niniejszej publikacji ma nadzieję, że odsłania kolejną białą plamę na mapie umocnień Wału Pomorskiego.
Zwierzyn jest to mała miejscowość w województwie lubuskim położona przy drodze nr 156 Drezdenko-Strzelce Krajeńskie ok. 35 km na północny-wschód od Gorzowa Wikp. Pod względem fortyfikacyjnym miejscowość ta jest interesująca ponieważ znajduje się tu duże zgrupowanie schronów bojowych, wzmocnione dodatkowo jeszcze w 1944 r. Wynika to z faktu, że przez Zwierzyn przechodzą najważniejsze w tym rejonie drogi (nr 156 i 157) oraz ważna linia kolejowa Gorzów-Piła.
Linia umocnień przechodząca przez Zwierzyn była budowana od 1936 roku, początkowo jako samodzielna Pozycja Noteci (Netzestellung), później wciągnięta w ramy Wału Pomorskiego {Pommernstel-lung). Wybudowano tu kilkanaście schronów bojo-wycho odporności B l, co oznacza grubość ścian Im, grubość stropu 0,8 m, grubość pancerzy 100 mm i odporność na ciągły ostrzał artylerii o kalibrze 105 mm. Obiekty występują w kilku skatalogowanych typach: Regelbau B l-l, Regelbau Bl-2a, Regel-bau Bl-5. Noszą indywidualną numerację, której ślady można zauważyć w części schronów. Lecz dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęta została numeracja odautorska.

Zestawienie budowli obronnych na odcinku Zwierzyn:
Obiekt nr l
Obiekt położony na wzniesieniu koło leśniczówki Łącznica, 60 m na północ od drogi nr 156, na wysokości znaku drogowego „koniec miejscowości Kurowo".
Lustrzane odbicie obiektu B l-l. Pozbawiony pancerzy. Obiekt wysadzony i mocno zaśmiecony. W przedsionku napis eksploatacyjny „Uberdruc-kventil". Oś strzelnicy 225 stopni.
Obiekt nr 2
Obiekt położony w lesie ok. 60 m na północ od drogi nr 156, ok. 600m na wschód od starej żwirowni. Jest to obiekt typu B l-l, mocno wysadzony, pozbawiony wszystkich pancerzy. Oś strzelnicy 120 stopni
Obiekt nr 4
Znajduje się w lesie akacjowym przy drodze nr 156 ok. 400 m na zachód od starej żwirowni. Jest to lustrzane odbicie obiektu typu Bl-5a. Osie strzelnic 105i 195 stopni. UWAGA!!! Na terenie starej żwirowni znajduje się jeszcze jeden obiekt (nr 3 na mapie) typu B l-l (południowo-wschodni róg żwirowni, lecz jest on ostatnio zasypywany kilkumetrową warstwą gruzu pochodzącym z zabudowań żwirowni. Ok 100 m od tego obiektu w kierunku wschodnim, na podłużnym pagórku zachowały się rowy dobiegowe (okopy) oraz świetnie zachowany Ringstand 58c.
Obiekt nr 5
Schron znajduje się w lesie, na południowy wschód od drogi Zwierzyn-Gardzko, przed osadą Majdanek. Aby dotrzeć do obiektu należy zwrócić uwagę na miejsce, w którym droga brukowa idąc „pod górę" osiąga szczyt i zaczyna lekko opadać (tzw. przegi-bek). Dokładnie na szczycie należy skręcić wprawo i w odległości ok. 100 m w wykopie znajdują się ruiny schronu. Obiekt typu Bl-2a pozbawiony pancerzy i wysadzony. Oś strzelnicy 165 stopni
Obiekt nr 6
Znajduje się przy leśnej drodze w północnej części żwirowni. Aby do niego dotrzeć należy od drogi nr 156 przejść na północ przez całą żwirownię. Aby dojechać do obiektu samochodem należy z drogi nr 156 skręcić na drogę lokalną Zwierzyn-Gardzko i po ok. 300 m przy transformatorze skręcić w prawo w drogę leśną. Obiekt znajdziemy po prawej stronie drogi, po przejechaniu ok. 800 m. Jest przysypany ziemią, ale jego obrys widoczny jest z daleka. Prawdopodobnie jest to typ Bl-2a, pozbawiony wszystkich pancerzy. Oś strzelnicy 165 stopni,
Obiekt nr 7
Schron zlokalizowany jest po zachodniej stronie drogi nr 157 Zwierzyn-Goszczanowiec, na łuku tuż za przejazdem kolejowym. Jest to obiekt typu Bl-1. Przylega on do zabudowań i był maskowany na budynek gospodarczy. Nie posiada pancerzy, wysadzony. Oś strzelnicy 135 stopni.
Obiekt nr 8
Znajduje się przy drodze dojazdowej do budu ku stacji kolejowej od strony południowej w pobliżu posesji Sierosławice 10. Maskowany był na budynek gospodarczy, obiekt ładnie zachowany, typu Bl-5a (w lustrzanym odbiciu). Warte zauważenia, że posiada zachowaną jedną z dwóch płyt pancernych 7P7, lecz obetonowaną od czoła. Osie strzelnic 135 i 165 stopni
Obiekt nr 9
Położony na prywatnej posesji Sierosławice 18 ok, 200 m od toru kolejowego. Obiekt bardzo mocno wysadzony, nie zachowały się żadne pancerze. Był to schron typu Bl-5a. Osie strzelnic 105 i 135 stopni.
Obiekt nr 10 ^—
Położony za ostatnimi zabudowaniami Sierasłowic przy polnej drodze, ok. 300 m na zachód od obiektu nr 10 i ok. 150 m na południe od toru kolejowego. Obiekt mocno wysadzony, wypełniony śmieciami i gruzem, brak pancerzy. Schron typu Bl-5a. Osie strzelnic 105 i 135 stopni.
¥
Obiekt nr 11
Znajduje się ok. 20 m od toru kolejowego na południe przy samotnej posesji. Obiekt wysadzony typu Bl-5 brak pancerzy. Osie strzelnic 105 i 195 stopni.
V
Obiekt nr 12
Obiekt położony przy ul. Noteckiej l, w głębi posesji. Był maskowany na budynek gospodarczy. Ze względu na bliskość innych budynków nie został wysadzony. Sygnatura A/b/4. Zachowały się wszystkie pancerze. Schron typu Bl-5a. Osie strzelnic 165 i 195 stopni. ^
Obiekt nr 13 9 Znajduje się ok. 500 m na południowy zachód od przystanku kolejowego Sarbiewo. Wysadzony i mocno zaśmiecony. Brak pancerzy, schron typu B l-5 J Osie strzemię 135 i 225 stopni.
Obiekt nr 14
Położony przy wyjeździe z miejscowości w kierunku na Górki Noteckie. Wysadzony^wypełniony gruzem i śmieciami. Brak pancerzy. Schron typu Bl-5a. Osie strzelnic 165 i 195 stopni.
Obiekt nr 15
Położony ok. 1,2 km od przystanku kolejowego Sar-biewo, na zachód, przy samych torach, na skraju lasu. Obiekt wysadzony, brak pancerzy, typu B l-l. Sygnatura A/b/l .Oś strzelnicy 75 stopni.
Obiekt nr 16
Znajduje się na prywatnej posesji przy skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i Kościelnej naprzeciw kościoła. Obiekt wysadzony, brak pancerzy, typu Bl-l.Oś strzelnicy 165 stopni.
Obiekt nr 17
Znajduje się między ulicą Wojska Polskiego a torem kolejowym, ok. 300 m na zachód od poprzedniego obiektu. Wysadzony, brak pancerzy. Schron typu Bl-5a. Osie strzelnic 105 i 135 stopni.
Obiekt nr 18
Znajduje się miedzy torem kolejowym i drogą na Strzelce Krajeńskie w centrum miejscowości. Wysadzony, brak pancerzy, typ B l-l. Oś strzelnicy 120 stopni.
W pobliżu rozwidlenia torów w kierunkach na Gorzów Wikp i na strzelce Krajeńskie zachowały się dwa obiekty typu Ringstand 58c. Ponieważ obiekty są rozproszone w zurbanizowanym terenie (liczne budynki gospodarcze, występowanie obiektów na posesjach prywatnych, zmiana zabudowy, mocno zarośnięte nieużytki) możliwe jest, że autor nie uwzględnił wszystkich wybudowanych schronów.
Przypisy:
1. Antoni Łęszczak, System umocnień Wału Pomorskiego nad Notecią, [w] Rocznik Nadnotecki, 1984/ 85, str 89-102.
2. Stanisław Kaczmarek, Wojciech Kicman, Umocnienia Wału Pomorskiego (wybrane przykłady),opracowanie ukazało się staraniem Zarządu Wojewódzkiego PTTK, Piła, 1988 r.
3. Janusz Miniewicz, Bogusław Perzyk, Wał Pomorski, wydawnictwo MBP, Warszawa 1997 r.